जिल्ला जनस्वास्थ्य कार्यालय सिरहाद्वारा आ.व. २०८१/८२ को वार्षिक समीक्षा गोष्ठी सम्पन्न

रहमुल लहान, २४ कात्तिक । जिल्ला जनस्वास्थ्य कार्यालय सिरहाले आ.व. २०८१/८२ को वार्षिक समीक्षा गोष्ठी सम्पन्न गरेको छ। कार्यक्रममा जिल्लाभरका स्वास्थ्य सेवाका सबै सूचकमा सन्तोषजनक प्रगति भएको तथ्याङ्क सार्वजनिक गरिएको छ। वार्षिक प्रतिवेदन अनुसार खोप सेवा, औषधि वितरण र स्वास्थ्य सेवा प्रवाहका क्षेत्रमा उल्लेखनीय सुधार भएको कार्यालयले जनाएको छ। जिल्लाभरका १७ वटा स्थानीय तहका स्वास्थ्य शाखा प्रमुखहरु, निजी अस्पतालका प्रतिनिधि, सवल नेपाल, केयर नेपाल, मुक्ति नेपाललगायत दर्जनौं गैरसरकारी संघ–संस्थाका प्रतिनिधिहरूको सक्रिय सहभागिता रहेको थियो।

कार्यक्रम जिल्ला जनस्वास्थ्य कार्यालयका प्रमुख कृष्ण देव यादवको अध्यक्षता र जिल्ला समन्वय समितिका प्रमुख दिनेश महतोको प्रमुख आतिथ्यमा सम्पन्न भएको हो। गोष्ठीमा सहभागिहरूले आगामी वर्षमा स्वास्थ्य सेवा प्रवाहलाई अझ सुदृढ बनाउने प्रतिवद्धता जनाएका थिए। जिल्ला भरी लगभग सय वटा सरकारी कार्यालय मध्ये स्वास्थ्य क्षेत्र एक न. मा रहेको समीक्षा गोष्ठीमा भएको प्रगति प्रतिवेदनले देखाएको छ। ‌सिरहा जिल्ला (मधेस प्रदेश, नेपाल) मा सरकारी स्वास्थ्य क्षेत्रमा उपलब्ध सेवा-सुविधाहरू निम्न बमौजिम रहेको देखिन्छ।

सिरहामा जिल्ला स्तरमा सञ्चालन भएको सरकारी स्वास्थ्य बीमा कार्यक्रममा ६२ हजार १ सय ८८ जना सहभागी भएका छन्। लेखा अनुसार पुरुष २८,९५७ र महिला ३३,२३१ गरी कुल संख्या रहेको छ। यस कार्यक्रम अन्तर्गत वार्षिक प्रिमियम भुक्तानी गरेपछि एक लाख रुपैयाँसम्मको स्वास्थ्य उपचार सुविधा लिन सकिने व्यवस्था छ। नि:शुल्क स्वास्थ्य शिविर तथा जनस्वास्थ्य पहल हालसालै जिल्ला क्षेत्रमा नि:शुल्क स्वास्थ्य शिविर सञ्चालन गरिएको छ, जस्तै सशस्त्र प्रहरी परिवार महिला संघ र प्रहरी/सामुदायिक समन्वयमा सिरहा जिल्लाको बरियारपट्टीमा शिविर आयोजना भएको थियो जहाँ ५२२ जना स्थानीयले सेवा लिएका थिए। राष्ट्रिय तहबाट प्रायोजन एवं सहयोगमा (कोभिड–१९ प्रतिबद्धता अन्तर्गत) सरकारी स्वास्थ्य सेवा कार्यालयलाई स्वास्थ्य सामग्री सहित सहयोग गरिएको छ।

सरकारी स्वास्थ्य केन्द्र तथा अस्पतालमार्फत निम्नलिखित सेवा सुविधा उपलब्ध गराउन नीति बनाइएको छ: अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूका लागि निःशुल्क स्वास्थ्य परीक्षण तथा उपचार सुविधा। मातृ तथा शिशु स्वास्थ्य, खोप, सुरक्षित प्रसूति, सुत्केरी जाँच, परिवार नियोजन सेवा–जस्ता प्राथमिक स्वास्थ्य सेवाहरू गाउँपालिका/नगरपालिका तहसम्म पुग्ने गरी कार्यप्रणाली तय गरिएको छ। 

यद्यपि सुविधा उपलब्ध रहेको दावी छ, तर व्यावहारिक रूपमा केही समस्या पनि देखिएका छन। जिल्ला अस्पताल तथा स्वास्थ्य संस्था-कक्षामा औषधिको अभाव, जनशक्तिको कमी, पूर्वाधार कमी जस्ता विषयले नागरिकलाई सेवा बाट वञ्चित गरिरहेको खबर आएको छ। सरकारी स्वास्थ्य बीमाका माध्यमबाट सेवा प्राप्त गर्ने सुविधा निरन्तर वढिरहेको भए पनि, केही निजी स्वास्थ्य संस्था सूचीबाट हट्नुका कारण विकल्प घटेको छ। उदाहरणका लागि, २६ वटा स्वास्थ्य संस्थालाई सूचीबाट हटाइएको सूचना छ। 

सिरहामा सरकारी स्वास्थ्य सेवा प्रणालीमा बीमा, निशुल्क शिविर, विशेष समूहका लागि सामान्य सुविधा जस्ता सकारात्मक कदमहरू देखिएका छन् । तर, सेवाको गुणस्तर, पहुँच तथा निरन्तरताको दृष्टिले अझ धेरै सुधारको आवश्यकता छ भन्ने देखिन्छ। मान्छेहरूलाई समयमै, गुणस्तरीय स्वास्थ्य सेवा पुगाउनका लागि संरचनागत बलियो बनाउने, जनशक्ति प्रवाह सुनिश्चित गर्ने र बीमा तथा नि:शुल्क कार्यक्रमका आवेदन-कार्यक्षमता सुधार गर्ने दिशा आवश्यक छ। सिरहा जिल्लामा रहेका केही ठूला सरकारी अस्पतालहरूका सेवा-क्षमता तथा हालका सुधार कार्यक्रम निम्न बमौजिम देखिन्छ।

सिरहा जिल्लाको ईलाका स्वास्थ्य सेवा केन्द्रका रूपमा रहेको यस अस्पतालले हाल ६२–६३ शय्याको क्षमता पाएको छ। यसले हालसम्म निम्न सुधारहरु गरेको देखिन्छ। आईसीयू (ICU), एनआईसीयू (NICU) सेवा, डायलिसिस सेवा तथा अक्सिजन प्लान्ट जस्ता सुविधाहरु थप भएको छ भने २४ घण्टा ल्याब, एक्स-रे सेवा, २४ घण्टा औषधि केन्द्रका साथ दन्त सेवा समेत सञ्चालनमा आएको छ । यस अस्पतालले Madhesh Provinceको “न्यूनतम सेवा मापदण्ड (MSS)” मूल्याङ्कनमा ९१ % अंक सहित प्रदेशभित्र पहिलो स्थान हासिल गरेको छ । हालका चुनौतीहरु :डायलिसिस सेवा चाहिने बिरामीको संख्या धेरै भएका कारण प्रतिदिन करिब २० जना बिरामी पङ्क्तिमा बस्ने अवस्था छ। औषधि, रक्त बैंक तथा चिकित्सा उपकरणहरुको कमी रहेको र आवश्यक मात्रा उपलब्ध नभएको उल्लेख गरिएको छ । 

यो अस्पताल जिल्लामा प्राथमिक तथा माध्यमिक स्तरको स्वास्थ्य सेवा दिने केन्द्र हो।सेवा-क्षमता तथा सुधार अवस्था : राजधानी स्रोतमा “५० बेड स्वास्थ्य सुविधा” भएको भनिएको छ। तर, औषधिको ठूलो अभाव देखिएको छ — अस्पतालले लगभग ७० प्रकारका निशुल्क वितरण गरिने औषधिहरु एक वर्षदेखि स्टकमा नरहेको सूचना आएको छ। कोरोना महामारीको बेला एकपटक सेवा ठप्प भएको घटना पनि छ — २०२१ अप्रिलमा कोभिड्-पोजिटिभ बिरामी भेटिएपछि आपात बाहेक सबै सेवा बन्द गरिएको थियो। 

Chandra Narayan Yadav Memorial Maternity Hospital, सिरहा मातृ तथा शिशु स्वास्थ्यलाई लक्षित गरी निर्माण गरिएको यो अस्पताल पनि जिल्ला स्वास्थ्य सेवामा महत्वपूर्ण भूमिका खेल्दै आएको छ। भारत सरकारको अनुदानमार्फत निर्माण गरिएको, २५ बेड क्षमताको मातृ-शिशु अस्पताल हो। यो अस्पतालमा अल्ट्रासाउन्ड, एक्स-रे, ब्लड बैंक, आपत्कालीन कक्ष, माइनर ओटी, आईसीयू/सीसीयू सहित सेवा सञ्चालनमा रहेको छ। त्यसै गरी जिल्लामा लहान रा.उ.प्रादेशिक अस्पताल लगायत दर्जनौ निजी तथा सरकारी अस्पतालहरू हरेक वाडाका स्वास्थ्य चौकीहरु गुणस्तरीय सेवा प्रवाह गरिरहेको अवस्था छ।